Η μάθηση βάσει έργου (Project-based learning - PBL) είναι μια προσέγγιση στη διδασκαλία μέσω της οποίας οι μαθητές εμπλέκονται πλήρως στη μάθηση. Αυτή η ενότητα παρέχει βασικές πληροφορίες και κατευθυντήριες γραμμές για το σχεδιασμό και την υλοποίηση προγραμμάτων PBL, προωθώντας την κατανόηση του τρόπου ενσωμάτωσης της PBL σε εκπαιδευτικά προγράμματα.
Η μάθηση βάσει έργου (PBL) είναι μια δυναμική μέθοδος διδασκαλίας που έχει εκτεταμένα οφέλη για τους εκπαιδευόμενους - από την κριτική σκέψη έως τη διαχείριση έργων και την αυτοπεποίθηση. Επι της ουσίας, η PBL είναι μια μέθοδος διδασκαλίας όπου οι μαθητές συνεργάζονται με άλλους και "μαθαίνουν μέσα από πράξεις".
Οι εκπαιδευόμενοι εργάζονται πάνω σε ένα έργο για ένα εκτεταμένο χρονικό διάστημα - ανάλογα με τη διάρκεια ενός εκπαιδευτικού προγράμματος - το οποίο τους εμπλέκει στην επίλυση ενός πραγματικού προβλήματος ή στην απάντηση ενός σύνθετου ερωτήματος και στη λήψη αποφάσεων μέσω της χρήσης διαφόρων αξιολογήσεων. Ως αποτέλεσμα, οι μαθητές αποκτούν βαθιά γνώση του περιεχομένου και καλλιεργούν βασικές δεξιότητες απασχολησιμότητας, όπως η έρευνα, η κριτική σκέψη, η συνεργασία, η δημιουργικότητα και η επικοινωνία. Θα πρέπει πάντα να έχει κανείς κατά νου ότι στη διδασκαλία με βάση το έργο, οι εκπαιδευόμενοι βρίσκονται στο επίκεντρο της μαθησιακής διαδικασίας.
Στην παραδοσιακή διδασκαλία, ο εκπαιδευτής ξεκινά με τη μετάδοση των πληροφοριών στους μαθητές και στη συνέχεια παρουσιάζει ένα πρόβλημα προς επίλυση, υποθέτοντας ότι το θεωρητικό περιεχόμενο θα επιτρέψει στους μαθητές να κατανοήσουν και να λύσουν το πρόβλημα. Στη μέθοδο PBL η σειρά αυτή αλλάζει. Η μαθησιακή διαδικασία ξεκινά με την παρουσίαση του προβλήματος και οι μαθητές είναι αυτοί που πρέπει στη συνέχεια να αναζητήσουν και να αποκτήσουν τις σχετικές πληροφορίες για να κατανοήσουν και να επιλύσουν το πρόβλημα. Ο εκπαιδευτής αλλάζει το ρόλο του και δεν είναι πλέον ο μεταδότης των πληροφοριών, αλλά καθοδηγεί τους μαθητές να κατανοήσουν το πρόβλημα και να βρουν λύσεις.
Συχνά ο όρος μάθηση βάσει έργου παρερμηνεύεται και είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η απλή εκτέλεση έργων είναι πολύ διαφορετική από την PBL. Τα έργα (projects) αντιπροσωπεύουν μια σειρά από εργασίες που μπορούν να γίνουν στο σπίτι ή στην τάξη, γρήγορα ή με την πάροδο του χρόνου. Ενώ η μάθηση βάσει έργου περιλαμβάνει επίσης έργα, έμφαση δίνεται περισσότερο στη διαδικασία της μάθησης και στην αλληλεπίδραση μεταξύ των μαθητών και του περιεχομένου παρά στο ίδιο το τελικό προϊόν. (McDonald, 2019).
Όπως δημοσιεύθηκε από το Buck Institute for Education, ο παρακάτω πίνακας συνοψίζει τις βασικές διαφορές μεταξύ της εκπόνησης ενός έργου και της μάθησης βάσει έργου:
Αντί της βραχυπρόθεσμης απομνημόνευσης, η μάθηση βάσει έργου παρέχει στους μαθητές την ευκαιρία να ασχοληθούν σε βάθος με το περιεχόμενο-στόχο, επιτυγχάνοντας μακροπρόθεσμη διατήρηση των γνώσεων. Η μάθηση βάσει έργου τους επιτρέπει να κατανοήσουν πώς πολλαπλά πρότυπα και δεξιότητες λειτουργούν συνδυαστικά σε πραγματικές καταστάσεις. Ορισμένα από τα βασικά πλεονεκτήματα της PBL για τους μαθητές περιλαμβάνουν:
Οι έρευνες δείχνουν ότι οι μαθητές που διδάσκονται μέσω της μάθησης βάσει έργου συγκρατούν καλύτερα τις γνώσεις που αποκόμισαν μακροπρόθεσμα. Οι μαθητές που διδάσκονται με τη μέθοδο PBL επιδεικνύουν επίσης καλύτερες επιδόσεις σε τεστ με υψηλό βαθμό δυσκολίας, βελτιωμένες δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων και συνεργασίας, αλλά και πιο θετική στάση απέναντι στη μάθηση (Vega, 2012).
Η μάθηση βάσει έργου μπορεί να δημιουργήσει ποικίλα αποτελέσματα για τους μαθητές, τα οποία μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με τη φύση του έργου. Ακολουθούν ορισμένοι από τους συνηθέστερους μαθησιακούς στόχους:
Οι μαθητές εκπαιδεύονται στη διαχείριση έργων: Ένας από τους πιο συνηθισμένους τρόπους για την ανάπτυξη αυτής της δεξιότητας στους μαθητές είναι να τους ανατίθεται ένα πραγματικό έργο.
«Πες μου και θα ξεχάσω. Δείξε μου και
θα θυμάμαι. Εμπλέξε με και θα καταλαβω»
— Κινέζικη παροιμία
Πώς να εφαρμόσετε τη μάθηση βάσει έργου;
1. Ξεκινήστε με το βασικό ερώτημα. Θα πρέπει να είναι ένα ενδιαφέρον θέμα σε πραγματικές συνθήκες που θα εμπνεύσει τους μαθητές να είναι περίεργοι, δημιουργικοί και να έχουν κίνητρα.
2. Σχεδιάστε ένα πλάνο για το έργο. Οι μαθητές θα πρέπει να συμμετέχουν στο σχεδιασμό ή να τους δίνεται πλήρης αυτονομία.
3. Δημιουργήστε ένα πρόγραμμα. Κατά το σχεδιασμό ενός χρονοδιαγράμματος, οι εκπαιδευτές θα πρέπει να είναι ευέλικτοι και θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους ότι πολύ ‘σφιχτά’ χρονοδιαγράμματα μπορεί να προκαλέσουν άγχος και να έχουν αρνητική επίδραση στους μαθητές.
4. Παρακολουθήστε τακτικά την πρόοδο των μαθητών. Όποτε το ζητούν οι μαθητές, οι εκπαιδευτές θα πρέπει να παρέχουν βοήθεια, συμβουλές και να ανταποκρίνονται σις επιμέρους ανάγκες των μαθητών.
5. Αξιολογήστε το αποτέλεσμα. Επιτρέψτε τόσο την αυτοαξιολόγηση όσο και την αξιολόγηση από τον εκπαιδευτή.
6. Αξιολογήστε την εμπειρία. Συζητήστε με τους μαθητές τι πήγε καλά και τι πρέπει να βελτιωθεί στο μέλλον. Μοιραστείτε ιδέες που θα οδηγήσουν σε νέα έργα και νέα ερωτήματα.
Αν και οι παράμετροι και οι ορισμοί ενός έργου μπορεί να διαφέρουν κατά πολύ, ανάλογα με τα σχολεία, τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές, η "μάθηση βάσει έργου" συνδέεται συνήθως με την καινοτόμα βιωματική μάθηση ή την ανακαλυπτική μάθηση (discovery). Η μάθηση βάσει έργου παρέχει στους μαθητές βαθιά και εκτεταμένη γνώση του περιεχομένου, ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, σφυρηλάτηση της δημιουργικότητας και βελτίωση των δεξιοτήτων εργασίας σε ομάδες.
Όσον αφορά το σχεδιασμό ενός έργου, γενικά υπάρχουν επτά βασικά στοιχεία:
● Ενα προκλητικό ζήτημα: Το έργο αποτελεί ένα πραγματικό ουσιαστικό πρόβλημα που πρέπει να επιλυθεί ή να διερευνηθεί ή ένα ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί, κατάλληλο για να καλύψει τις μαθησιακές ανάγκες σύμφωνα με το επίπεδό των εκπαιδευόμενων. Οι μαθητές θα πρέπει να προκαλούνται από το θέμα του έργου για να ανακαλύψουν και να εφαρμόσουν πραγματική γνώση. Κατά την ανάπτυξη του ίδιου του έργου, οι εκπαιδευτές συνιστάται να καθορίσουν το κεντρικό πρόβλημα με μια ερώτηση κατανοητή προς τους μαθητές.
● Διαρκής έρευνα: Οι μαθητές προχωρούν σε εκτεταμένη έρευνα, η οποία είναι βαθύτερη από το να διαβάζουν ή να ψάχνουν απλώς για κάτι. Το έργο εχει συνήθως μεγαλύτερη διάρκεια και η ολοκλήρωσή του θα πρέπει να διαρκεί περισσότερο από λίγες ημέρες. Κατά τη διαδικασία, οι μαθητές θα πρέπει να θέσουν στον εαυτό τους τις σωστές ερωτήσεις, να ανακαλύψουν τις πιο ακριβείς πηγές και να δώσουν απαντήσεις εφαρμόζοντας τις νεοαποκτηθείσες πληροφορίες. Ένα έργο μπορεί να απαιτεί ποικίλες ερευνητικές μεθόδους - τόσο συνήθη έρευνα, όσο και πιο πραγματική-καθημερινή, όπως πειράματα και συνεντεύξεις.
● Αυθεντικότητα: Η αυθεντικότητα διευκολύνει την παρακίνηση των μαθητών για έρευνα και μάθηση. Το έργο μπορεί να περιλαμβάνει ένα γνήσιο πλαίσιο, όπως προκλήσεις και καταστάσεις από τον πραγματικό κόσμο, ή να περιλαμβάνει μια αυθεντική διαδικασία, καθήκοντα και εργαλεία. Το πρόβλημα μπορεί επίσης να έχει πραγματικό αντίκτυπο σε άλλους ή να δημιουργεί κάτι με πραγματική χρησιμότητα για τους ανθρώπους. Τέλος, το έργο μπορεί να αναφέρεται σε προσωπικές ανησυχίες, ενδιαφέροντα και θέματα της ζωής των μαθητών.
● Φωνή και επιλογή των μαθητών: Οι μαθητές παίρνουν τις αποφάσεις σχετικά με το έργο, συμπεριλαμβανομένου του τρόπου εργασίας και του τι δημιουργούν, και εκφράζουν τις ιδέες τους μέσα από τη δική τους φωνή. Με αυτόν τον τρόπο, δημιουργείται μια αίσθηση ιδιοκτησίας και οι μαθητές εμπνέονται να εργαστούν σκληρότερα. Μπορεί να είναι χρήσιμο να αφήσετε τους μαθητές να είναι αυτόνομοι όσον αφορά την κατανομή του φόρτου εργασίας, τα καθήκοντα και τους ρόλους, τους πόρους και τα εργαλεία- τις ερωτήσεις που δημιουργούν και τη γενικό πλαίσιο της εργασίας τους.
● Στοχασμός: Οι μαθητές δεν μαθαίνουν μόνο από την εμπειρία- μαθαίνουν επίσης από τον στοχασμό αυτής της εμπειρίας. Κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του έργου, οι μαθητές ενθαρρύνονται να στοχάζονται τη μάθηση, την αποτελεσματικότητα της έρευνας και των δραστηριοτήτων του έργου τους. Αντίθετα, οι εκπαιδευτές πρέπει να εξετάζουν την ποιότητα της εργασίας των μαθητών, τα τυχόν εμπόδια που προκύπτουν και τις στρατηγικές την αντιμετώπισή τους. Στοχαζόμενοι την εργασία τους, οι μαθητές μπορούν να εμβαθύνουν τις γνώσεις τους και να επινοήσουν πώς να τις εφαρμόσουν αλλού, πέρα από το έργο και το περιβάλλον που πραγματοποιείτε η εκπαίδευση. Επιπλέον, ο στοχασμός δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές να αναπτύξουν επαγγελματικές δεξιότητες για τη μελλοντική τους εργασία.
● Κριτική και αναθεώρηση: Οι μαθητές λαμβάνουν εποικοδομητική ανατροφοδότηση, προκειμένου να βελτιώσουν τη διαδικασία και το τελικό προϊόν τους. Είναι επίσης σε θέση να εκφέρουν κριτική γνώμη για την εργασία άλλων μαθητών.
● Δημόσιο προϊόν: Τέλος, οι μαθητές παρουσιάζουν το έργο τους, μοιράζοντας το και εξηγώντας το περιεχόμενό του στο κοινό, πέρα από τα πλαίσιο της αίθουσας διδασκαλίας. Όταν παρουσιάζουν ένα έργο στην τάξη, οι μαθητές τείνουν να μην το παίρνουν αρκετά στα σοβαρά. Ωστόσο, αν παρουσιαστεί στο κοινό, οι στόχοι τους είναι υψηλότεροι και θα καταβάλουν μεγαλύτερη προσπάθεια.
Τα αποτελεσματικά σενάρια έργου ποικίλλουν. Ορισμένα μπορεί να περιλαμβάνουν τις ανάγκες μιας συγκεκριμένης κοινότητας. Τα έργα μπορούν επίσης να είναι διαθεματικά, επιτρέποντας στους μαθητές να δουν πώς συνδέονται οι γνώσεις και οι δεξιότητες στον εργασιακό χώρο. Αυτά τα έργα απαιτούν προχωρημένο σχεδιασμό από τους εκπαιδευτές και ομαδική εργασία, αλλά αξίζει τον κόπο. Η καθοριστική πλευρά κάθε σεναρίου έργου είναι ότι η ιδέα είναι ουσιαστική, προκλητική και αυθεντική. Ακολουθούν ορισμένα παραδείγματα για σενάρια έργων:
Ανάπτυξη ενός ενημερωτικού δελτίου ή ενός δικτυακού τόπου για ένα συγκεκριμένο θέμα
Η αξιολόγηση είναι μια ευκαιρία για τους εκπαιδευόμενους να αξιολογήσουν την πρόοδό τους, να θέσουν μελλοντικούς στόχους και να καθορίσουν τα επόμενα βήματα. Καθ' όλη τη διάρκεια της αξιολόγησης, αξιολογούν την ποιότητα του ‘προϊόντος’ τους, επανεξετάζουν τις διαδικασίες ακκλα και κατά πόσο πληρούνται τα προτύπα που τέθηκαν. Οι αξιολογήσεις μετρούν σε ποιο βαθμό οι μαθητές έχουν επιτύχει τους διδακτικούς στόχους. Εάν οι διδακτικοί στόχοι προσδιοριστούν πριν από την έναρξη του έργου, τόσο οι εκπαιδευτές όσο και οι μαθητές θα κατανοήσουν καλύτερα τι πρέπει να μάθουν και πώς να αξιολογήσουν την επίδοσή τους.
Οι αυτοαξιολογήσεις έχουν ενδυναμωτικό αποτέλεσμα για τους μαθητές, επειδή τις βλέπουν ως αποτέλεσμα της σκληρής δουλειάς τους, αντί να τις αποδίδουν σε έναν εκπαιδευτή. Οι εκπαιδευόμενοι γίνονται πιο αυτο-κατευθυνόμενοι και ανεξάρτητοι, επειδή εξετάζουν συνεχώς τη δική τους πρόοδο.
Η αξιολόγηση της μάθησης βάσει έργου από τους εκπαιδευτικούς μπορεί να γίνει με δύο διαφορετικές μορφές – η αθροιστική και η διαμορφωτική αξιολόγηση.
Η αθροιστική αξιολόγηση αναφέρεται συνήθως στην αξιολόγηση των ικανοτήτων των μαθητών με βάση τους δείκτες ικανοτήτων που περιλαμβάνονται στο πλάνο μαθήματος.
Η διαμορφωτική αξιολόγηση σχετίζεται με τα στάδια της μαθησιακής διαδικασίας - σχεδιασμός, υλοποίηση, αναφορά, κ.λπ. Η διαμορφωτική αξιολόγηση βοηθά τους μαθητές να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις σχετικά με τη μάθησή τους και επιτρέπει στους εκπαιδευτές να προσαρμόζουν τη διδασκαλία τους ώστε να υποστηρίζουν καλύτερα τους μαθητές κατά τη διάρκεια της διαδικασίας μάθησης βάσει έργου. Στις διαμορφωτικές αξιολογήσεις, οι μαθητές ενθαρρύνονται να επανεξετάσουν τη μάθησή τους και τη συνάφεια της με τους στόχους και τις προσπάθειές τους, να εντοπίσουν νέες ερευνητικές ιδέες και να καθορίσουν νέους μαθησιακούς στόχους.
Κατά τη διαμορφωτική αξιολόγηση, συνιστάται στους εκπαιδευτές να έχουν περισσότερες προσωπικές επαφές με άτομα και μικρές ομάδες, καθώς αναλαμβάνουν την ευθύνη του έργου. Μια χρήσιμη στρατηγική είναι να ζητηθεί από τους μαθητές να δημιουργήσουν και να χρησιμοποιήσουν διαγράμματα για την παροχή απτών αντικειμένων που θα διευκολύνουν τη συζήτηση, την αποσαφήνιση, την επαναδιατύπωση και την προβολή της σκέψης τους. Τα διαγράμματα είναι επίσης ισχυρά εργαλεία για την υποστήριξη των ιδεών και της έρευνας των μαθητών. Τέλος, για να εξασφαλιστεί ότι οι μαθητές έχουν βαθιά γνώση και κατανόηση του περιεχομένου, οι εκπαιδευτές θα μπορούσαν να αναθέτουν σύντομα κουίζ σχετικά με το περιεχόμενο.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Σε περίπτωση που δεν θέλετε να δημιουργήσετε λογαριασμό για να κάνετε το κουίζ, μπορείτε να το βρείτε ανοίγοντας το αρχείο PDF που βρίσκεται στην ενότητα «ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ και ΥΛΙΚΟ με ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΛΗΨΗΣ»